Organizacja Online News Association (ONA) wkrótce opublikuje wyniki projektu “Build Your Own Ethics Code”. Jego celem jest napisanie poradnika, pomagającego organizacjom medialnym, branżowym start-upom oraz indywidualnym dziennikarzom na stworzenie własnych kodeksów etyki, odzwierciedlających ich sposób postrzegania zawodu dziennikarza. Projekt trwa już dwa lata, wzbudzając różnego rodzaju komentarze i kontrowersje.

Amerykańska organizacja non-profit ONA, zrzeszająca dziennikarzy działających w sferze cyfrowej (jej szefostwo to między innymi reprezentanci takich mediów jak Washington Post, CNN, Storyful, Mashable, Google oraz BBC) za nienaruszalne uznaje następujące zasady:

• mówienie prawdy,
• przyznawanie ludziom prawa do repliki, gdy są posądzani o różnego rodzaju przewinienia,
• szybkie poprawianie błędów,
• unikanie konfliktów interesów, które mogą wypaczać pracę dziennikarzy.

Poza tymi zasadami, podejście reprezentowane przez ONA wyróżnia się elastycznością. I chociaż sam pomysł tworzonego na własne potrzeby kodeksu etyki jest nie w smak wielu osobom, uczestnicy projektu wierzą, że jest to najlepszy sposób na przekonanie nowych dziennikarzy do przyjęcia i respektowania zasad etyki.

Dokumenty projektu przedstawiono w formie otwartej na okres jednego roku, dając każdej zainteresowanej osobie możliwość dostępu do nich. Późnym latem lub wczesną jesienią tego roku zostanie uruchomiona strona internetowa projektu, prezentująca różne punkty widzenia na około 40 zagadnień związanych z etyką dziennikarską.

Użytkownicy mogą tworzyć kodeksy etyki odpowiadające ich własnym przekonaniom oraz okolicznościom

Użytkownicy będą mogli wybrać pomiędzy różnymi przedstawionymi opcjami, by tworzyć zasady odpowiadające ich własnym przekonaniom. Należy mieć nadzieję, że rozbudzi to dyskusję wewnątrz poszczególnych redakcji, dotyczącą treści ich własnego dokumentu. Należy też mieć nadzieję, że dokumenty te będą publikowane i że poszczególne redakcje będą ich używać do obserwacji i oceny własnych zachowań.

Wiele z tych zagadnień w sposób szczególny związanych jest z realiami dziennikarstwa cyfrowego. Dotyczą kwestii takich jak usuwanie materiałów archiwalnych, dziennikarstwo danych, użycie robotów dziennikarskich w pracach redakcji czy też zachowania dziennikarzy w mediach społecznościowych. Inne grupy zagadnień są już związane z bardziej tradycyjnymi problemami etycznymi dziennikarstwa, takimi jak na przykład płacenie za wywiady, niejawne zbieranie informacji lub publikowanie obrazów, które niektórzy czytelnicy mogą uznać za obraźliwe.

Obiektywizm nie jest wymagany

Wprowadzony zbiór zasad z założenia nie odnosi się do jednej z najbardziej kontrowersyjnych kwestii związanych z wykonywaniem zawodu dziennikarza, a wyrażającej się w pytaniu o to, czy jest możliwe obiektywne dziennikarstwo. Użytkownicy mogą kreować kodeksy etyki zarówno przyjmujące ideę obiektywnego dziennikarstwa, jak i te opowiadające się raczej za dziennikarstwem zaangażowanym, przy założeniu utrzymania uczciwości i przejrzystości działania. Są również upoważnieni do wymagania od dziennikarzy niezależności w tematach, którymi się zajmują – lub odwrotnie, do zezwolenia im na osobiste angażowanie się w te kwestie.

Jak to działa?

Spróbujmy zatem opisać, jak działają poszczególne moduły projektu:

Moduł „Prezenty, podróże za darmo i inne bonusy” opisuje na początku sytuację idealną, w której dziennikarz jest dobrze opłacany i może odrzucać wszelkiego rodzaju prezenty. Bierze się jednak pod uwagę także sytuację freelancerów, którzy zwykle nie są w stanie pisać o na przykład przemyśle turystycznym bez akceptowania zaproszeń na darmowe podróże. Rozważany jest również fakt, że w wielu krajach dziennikarze są bardzo źle opłacani (czasami wcale) i tak naprawdę uzależnieni od „napiwków” płaconych im przez firmy i instytucje publiczne za udział w organizowanych przez nie konferencjach prasowych. Jest też mowa o różnych uwarunkowaniach kulturowych, które stwarzają określoną presję związaną z akceptowaniem podarków jako wyrazów „gościnności”.

Następnie prezentowane są poszczególne wersje zapisów dotyczących omawianych powyżej kwestii. Opcje są w tym przypadku następujące:

• Nasi dziennikarze nie przyjmują żadnych prezentów od podmiotów będących obecnymi i potencjalnymi przedmiotami naszego zainteresowania. Jeśli prezenty wysłane do naszych dziennikarzy nie będą mogły być zwrócone, zostaną przekazane na cele dobroczynne.
• Nasi dziennikarze mogą akceptować propozycje darmowych podróży i inne prezenty, jeśli są one niezbędne dla samej możliwości przygotowania danego materiału. Musimy jednak poinformować o tym fakcie w treści naszego przekazu.
• Nasi dziennikarze mogą akceptować drobne prezenty w przypadku, gdy są one wyrazem życzliwości i w żaden sposób nie są związane z próbą wpływania na nas. Nasza polityka dotycząca prezentów nie wymaga od nas bycia nieuprzejmymi: czasami przyjęcie drobnego prezentu to kwestia ogólnie rozumianego poczucia grzeczności.

Użytkownik może wybrać jedną z tych wersji, zredagować ją (jeśli jest taka potrzeba) i zaakceptować jako część tworzonego zbioru zasad etyki. Planowane jest, by za pośrednictwem strony internetowej użytkownicy mogli publikować swoje kodeksy etyki i dzielić się nimi.

Projekt będzie także dostępny dla wykładowców dziennikarstwa, którzy czasami proszą studentów o tworzenie własnych kodeksów etycznych.

Build Your Own Ethics Code jest dziełem Komisji ds. Etyki Dziennikarskiej ONA, działającego pod kierownictwem Thomasa Kenta,  redaktora ds. standardów w agencji Associated Press (AP ma od dawna swój własny kodeks etyki).

Poszczególne moduły tworzone były przez około 20 dziennikarzy i nauczycieli dziennikarstwa. Redaktorami całości byli: Steve Buttry (Manship School of Mass Communication, Louisiana State University), Wendy Wyatt (University of St. Thomas, Minnesota), Katy Culver (Center for Journalism Ethics, University of Wisconsin-Madison) oraz Alan Abbey (Shalom Hartman Institute, Jerozolima oraz National University, San Diego).

Build Your Own Ethics Code to najnowsza z szeregu inicjatyw zaprojektowanych w celu wspierania dobrych praktyk w zakresie dziennikarstwa cyfrowego. Inne z nich to między innymi: Kodeks Etyki stworzony przez Amerykańskie Stowarzyszenie Zawodowych Dziennikarzy (US Society of Professional Journalists) oraz publikacja Instytutu Poynter The New Ethics of Journalism, redagowana przez Kelly McBride i Toma Rosenstiela. Pozostałe z tych inicjatyw są mocniej wyspecjalizowane, na przykład publikacja Verification Handbook. Zawiera ona dogłębne analizy dotyczące weryfikacji źródeł cyfrowych, w szczególności w sytuacjach kryzysowych. Zredagował ją Craig Silverman, a opublikowało European Journalism Centre.

Projekt Build Your Own Ethics Code sfinansowany został przez ONA oraz dzięki grantowi otrzymanemu od Ethics and Excellence in Journalism Foundation.

Zdjęcie: Dan Mason / Flickr CC