Smartfony, geolokalizacja, media społecznościowe i komunikacja oparta na danych zmieniają miasta, w których żyjemy. Smart city to ludzie (kreatywność, różnorodność i edukacja), instytucje (władza i polityka) oraz technologie (media i infrastruktura). Rola mediów jest w tym układzie nie do przecenienia.

Współczesne miasta są napędzane przez informacje i dane; media są wykorzystywane do wspierania jakości życia, zachowań proekologicznych i procesów decyzyjnych. Sztokholm, Hamburg, Wiedeń, Tallin i Florencja oraz inne miasta podejmują działania w celu wdrożenia i rozwoju polityki dotyczącej smart city. Media są postrzegane zarówno jako cel, jak i narzędzia do realizacji działań w takich obszarach, jak: innowacje, edukacja, ekonomia, opieka zdrowotna, ochrona środowiska, zaangażowanie obywateli w procesy decyzyjne, styl życia itd.

W latach 2017-2018, w ramach mojej rozprawy doktorskiej, prowadziłem badania nad mediami w smart city w Berlinie i Warszawie. Badanie obejmowało analizę dokumentów Urzędu Miasta i strategii rozwoju smart city. Analiza została przeprowadzona z zastosowaniem wywiadów pogłębionych z ekspertami reprezentującymi podmioty z sektora publicznego i prywatnego, takimi jak politycy, twórcy polityki, designerzy mediów, planiści miejscy, specjaliści ICT itp. W badaniu analizowano media (szczególnie nowe media), rozpatrując je w wymiarze infrastruktury twardej (fizycznej), a także miękkiej (cyfrowej). Oprócz tego media analizowano w kontekście relacji człowiek-maszyna, gdzie M2M (maszyna-maszyna) dotyczy komunikacji pomiędzy maszynami (urządzeniami) z maksymalnie ograniczoną rolą czynnika ludzkiego, a H2M (człowiek-maszyna) oznacza komunikację zachodzącą pomiędzy człowiekiem a maszyną. Istnieją zatem dwie osie analizy mediów w smart city – oś rodzajów infrastruktury (twarda i miękka infrastruktura) oraz oś typów komunikacji (komunikacja między ludźmi i maszyna-maszyna).

Rysunek 1: Media w smart city (wybrane narzędzia)

Jak smart są Berlin i Warszawa?

Biorąc pod uwagę wszystkie społeczne, kulturowe, ekonomiczne i polityczne różnice, Berlin i Warszawa również różnią się pod względem strategii smart city. W stolicy Niemiec powstał oficjalny dokument pt. “Smart City Strategy Berlin“. Dokument „określa innowacyjne, strategiczne podejście polityczne, mające na celu służenie dobru wspólnemu poprzez rozszerzenie i zapewnienie przyszłej stabilności Berlina”. W Warszawie odniesienia do tego typu polityk można znaleźć w dokumencie strategicznym #Warszawa2030. W badaniu argumentowano, że brak oficjalnej strategii smart city w Warszawie otwiera grunt pod eksperymenty i wykorzystanie narzędzi w bardziej elastyczny sposób.

Nie ma strategii, tj. nie ma dokumentu strategicznego. (…) Zadaję sobie pytanie, czy potrzebujemy strategii, ponieważ nie można – jak sądzę – wprowadzać koncepcji smart city w temacie strategii. Dla mnie strategia to strategia rozwoju, a smart city to koncepcja rozwoju (Ekspert, Warszawa, 28.09.2017).

W Berlinie skupiono się przede wszystkim na ludziach. Większość ekspertów w Niemczech skupiło się na podejściu skoncentrowanym na ludziach, w tym także z dużym naciskiem na kluczową rolę współpracy (w tym partnerstwo publiczno-prywatne). Przedstawiciele Urzędu Miasta kładą duży nacisk na tworzenie dynamicznego i kreatywnego środowiska dla twórców startupów i twórców kultury. Innym obszarem działania jest integracja i wspieranie wielu grup społecznych w mieście, takich jak społeczność międzynarodowa, artyści, przedsiębiorcy lub społeczność gejowska. Na przykład w Berlinie można znaleźć wiele miejsc, w których ludzie mogą rozwijać swoje pomysły, takie jak CleanTech Business Park (największy park przemysłowy w Berlinie) lub mogą znaleźć pomoc socjalną w zabytkowym budynku byłego lotniska Tempelhof, który jest obecnie używany jako ośrodek dla uchodźców.

Widzimy, że Berlin nie potrzebuje czysto technologicznego podejścia. W centrum zainteresowań znajdują się ludzie w Berlinie (Ekspert, Berlin, 12.07.2017).

Smartness przychodzi do nas od mieszkańców. Smart city to proces negocjacji i integracji (Ekspert, Berlin, 17.07.2017).

W stolicy Polski eksperci zaprezentowali podejście bardziej technologiczne, odwołując się głównie do platform komunikacyjnych dla obywateli. Eksperci podkreślili, że dostęp do informacji o mieście ma kluczowe znaczenie, dlatego jest potrzebna jak największa liczba mediów (strona internetowa, ekran miejski, aplikacja mobilna itd.). Ratusz inicjuje i angażuje się w procesy cyfryzacji i tworzenia aplikacji miejskich, takich jak Warszawa 19115. Aplikacja dostarcza informacji o mieście, a także zbiera informacje od obywateli. Na przykład każdy może zgłosić problem, zaoferować pomysł na poprawę funkcjonowania miasta lub być informowany o stanie realizacji swojego alertu.

Dziś każde miasto to smart  city. Smart city to miasto wykorzystujące technologie w celu poprawy i ułatwienia życia w “mieście dla wszystkich” (Ekspert, Warszawa, 07.09.2017).

Media: “Układ nerwowy dla inteligentnego miasta”

Jak zauważył jeden z ekspertów, „media są kręgosłupem smart city” (Ekspert, Berlin, 13.07.2017). Oznacza to, że smart city nie może istnieć bez dobrze zbudowanej infrastruktury mediów w mieście. Dogłębna analiza wywiadów oraz dokumentów w zakresie infrastruktury mediów (fizycznej i cyfrowej) oraz dominujących typów komunikacji (H2M i M2M), pozwala na zobrazowanie wyników w odniesieniu do dwóch badanych miast (rysunek 2).

Rysunek 2: Graficzna prezentacja badania w wymiarach rodzajów infrastruktury mediów oraz typów komunikacji w smart city na przykładzie Berlina i Warszawy

Pogląd na rolę mediów w stolicy Niemiec jest bardziej zrównoważony, podczas gdy w Warszawie dominuje twarda infrastruktura mediów, przeważając tym samym nad infrastrukturą miękka. Więcej odniesień do H2M i M2M w badanych miastach może wynikać z potrzeby poprawy technologii. Na przykład większość odpowiedzi związanych z H2M była wezwaniem do rozwoju infrastruktury w obu miastach. Respondenci w Berlinie dostrzegli, że w mieście potrzeba więcej ekranów miejskich i aplikacji mobilnych, aby zapewnić optymalną komunikację z władzami miasta. Z kolei potrzeba rozwoju dalszych programów partnerskich z udziałem podmiotów publicznych i prywatnych oraz personalizacja mediów (zindywidualizowane treści dla obywateli) były postrzegane jako największe wyzwania w Warszawie.

Eksperci biorący udział w badaniu podkreślili, że w przyszłości media w smart city będą jeszcze ważniejsze, głównie ze względu na dynamiczne wykorzystanie technologii w życiu codziennym (m.in. sztuczna inteligencja, VR). Media stają się coraz bardziej kontekstowe dzięki algorytmom i komunikacji opartej na danych. Dlatego dzięki nowym technologiom media mogą wkrótce stać się tym, co jeden z respondentów w Warszawie nazwał „układem nerwowym” smart city. Wszystko to jest możliwe przy zaangażowaniu obywateli oraz chęci współtworzenia smart rozwiązań.

Zdjęcie: Jacek Mikucki