RAPORT EJO

Jak to często bywa, w debacie nad przyszłością dziennikarstwa w Stanach Zjednoczonych pojawiło się nowe, modne określenie.

Tym nowym elementem dialogu stało się „przedsiębiorcze dziennikarstwo”, czyli entrepreneurial journalism.  Stoi za nim idea mówiąca, że w celu „odnowy” zawodu i konfrontacji z realiami ekonomicznymi profesji, dziennikarz musi być innowacyjny. Koncepcję tę popierają fundacje, takie jak John S. and James L. Knight Foundation oraz renomowani „guru” dziennikarstwa internetowego, tacy jak Dan Gillmor, Jeff Jarvis i Jay Rosen. Chociaż idea jako taka jest mocno promowana, sceptycy dostrzegają w niej kamuflaż i ładnie brzmiące określenie postępującej samoeksploatacji.

Amerykańskie instytucje edukacyjne widzą siebie jako kluczowych aktorów, którzy powinni odegrać rolę w zażegnaniu nowego kryzysu mediów. W sytuacji, gdy publikować może każdy, wszędzie i o każdej porze, ważne jest aby instytucje zajmujące się edukacją dziennikarską rozumiały, jakie środowiska sprzyjają najlepszemu, najbardziej odpowiedzialnemu dziennikarstwu – dziennikarstwu, które niestety jest stresujące, czasochłonne i kosztowne. Zadanie nie należy do błahych, gdyż dotyka nas klątwa ery cyfrowej – informacji jest więcej niż kiedykolwiek, ale coraz mniej osób strzeże ich bram. Ta sama rewolucja w komunikacji, która, zdaniem zwolenników dziennikarstwa obywatelskiego, z każdego uczyniła reportera, sparaliżowała amerykański model profesjonalnego dziennikarstwa finansowanego z wpływów reklamowych.

Cyfrowa rewolucja ma wyjątkowe zalety, szczególnie w zakresie uniezależnienia dziennikarstwa od wsparcia potężnych firm medialnych. Z drugiej jednak strony oczywistym jest, że np. wartości i umiejętności związane z dziennikarstwem śledczym są tak ważne, jak były zawsze.

W ciągu ostatniej dekady media i technologie doświadczyły fali rozwoju, która przyniosła ze sobą wiele typów cyfrowych, nieszablonowych rozwiązań.  Tymczasem szkoły dziennikarskie były przez wiele lat postrzegane jako instytucje anachroniczne, prowadzone przez skostniałą kadrę, oderwaną od nowej rzeczywistości. Obecnie jednak, wielu liderów w dziedzinie dziennikarstwa uznaje, że sytuacja ulega poprawie –  wzrasta jakość kadry, która przygotowuje lepiej wykształconych i orientujących się w nowych technologiach absolwentów.

Należy przyznać, że amerykańskie instytucje edukacyjne podejmują kroki w kierunku wykorzystania potencjału przedsiębiorczego dziennikarstwa – w celu ożywienia skostniałych modeli, wprowadzając narzędzia służące kooperacji i promując inicjatywy ukierunkowane na rozwiązanie problemów branży medialnej.

Krytyczny rozwój innowacji w mediach był możliwy częściowo dzięki szeregowi nowych możliwości i zachęt opracowanych przez instytucje edukacyjne. Wiele szkół dziennikarskich poszerzyło swoje programy, umożliwiając studentom zaangażowanie w innowacyjne procesy dziennikarskie, odpowiadające realiom cyfrowej rzeczywistości.

Trening i programy przedsiębiorczego dziennikarstwa dla profesjonalistów

Szereg programów i przedsięwzięć instytucjonalnych podejmuje istotne wysiłki ukierunkowane na znalezienie nowych odpowiedzi na problemy dziennikarstwa. Poniżej przedstawiamy krótki przegląd takich przedsięwzięć.

Dwa program dla profesjonalnych dziennikarzy, cieszące się legendarną reputacją –  Harvard’s Nieman Foundation oraz John F. Knight Fellowships na Universytecie Stanforda – nadal zajmują wysoką pozycję wśród motorów innowacyjności w dziennikarstwie. Program praktyk oferowany przez Nieman Foundation to najstarszy i najbardziej renomowany program kształcenia dziennikarzy z całego świata, który od 1938 roku udzielił zawodowego i intelektualnego wsparcia ponad 1300 dziennikarzom.  Struktura programu pozostaje w zasadzie bez zmian, jednak niektóre inicjatywy Nieman Foundation zasługują na uwagę. Na czele innowacyjnych rozwiązań plasuje się słynne Nieman Journalism Lab, doskonały serwis internetowy oferujący informacje na temat przyszłości dziennikarstwa, nowych modeli biznesowych, innowacji i dobrych praktyk w cyfrowej rzeczywistości.

Nieman Lab jest także odpowiedzialny za Fuego, internetowe narzędzie monitorujące serwis Twitter, w poszukiwaniu treści związanych z dziennikarstwem oraz Encyclo, internetową encyklopedię z informacjami o organizacjach, instytucjach i zagadnieniach mających wpływ na dziennikarstwo.

Oprócz tego istnieje Nieman Reports, bardziej tradycyjny kwartalnik (oraz strona internetowa) skoncentrowany na wyzwaniach i szansach stojących przed dziennikarstwem oraz Nieman Watchdog, strona stworzona w celu informowania dziennikarzy o różnych sposobach sprawowania kontroli nad wpływowymi osobami publicznymi oraz  możliwościach pociągnięcia ich do odpowiedzialności. Istnieje również Nieman Storyboard, platforma skoncentrowana na przyszłości literatury faktu, prezentująca przykłady znakomitej narracji dziennikarskiej.

Stypendia oferowane prze fundację Knighta skierowane zostały ostatnio na wspieranie dziennikarskich innowacji i ich liderów. Szczególnym powodem do dumy dla prezesa Knight Fellowships, Jamesa Bettingera, jest program „18 dni w Egipcie”, który określa on jako „narzędzie dziennikarstwa i dokumentacji opartej o crowdsourcing”. W latach 2010-2011 program ten opracowała dwójka stypendystów Knight,  Jigar Mehta i Hugo Soskin. Został on zaprojektowany w celu skanalizowania strumienia zdjęć, materiałów video, maili i wpisów na Twitterze, współdzielonych przez Egipcjan w czasie powstania w 2011 roku.  Jak wyjaśnia Bettinger, narzędzie to „używało geograficznie i czasowo oznaczonych telefonów komórkowych w celu stworzenia interaktywnych raportów z wydarzeń”. Więcej takich kreatywnych, aktualnych produktów dziennikarskich może służyć jako oczekiwane wytchnienie od tradycyjnego teoretyzowania na temat przyszłości mediów.

Zgodnie z zamiłowaniem Uniwersytetu Stanforda do śmiałych idei, jego kolejne, godne pochwały „dziecko”, Knight News Challenge, odcisnęło piętno na debacie nad zmieniającą się kondycją dziennikarstwa. KNC – międzynarodowy konkurs na innowacje w mediach, organizowany przez  Knight Foundation – został zapoczątkowany w 2006 roku. Miał on na celu przyspieszenie innowacji w dziennikarstwie i sektorze informacyjnym, poprzez finansowanie i wspieranie „najlepszych, przełomowych pomysłów”. Pięć lat później i po przyznaniu nagród o wartości 27 milionów dolarów, Knight unowocześnił pierwotną wersję konkursu i stworzył Knight News Challenge 2.0, podkreślając szybkość i elastyczność (oferując trzy tematyczne konkursy w roku zamiast jednego, z szybszą wymianą uczestników) oraz koncentrując się na nowych obszarach tematycznych. Aktualna runda konkursu dotyczy „sieci” i skupia się na projektach, które najlepiej wykorzystują istniejący software i platformy w celu poszukiwania nowych sposobów przekazywania informacji.

Dotychczasowi uczestnicy KNC zaprojektowali takie narzędzia jak DocumentCloud, czytnik dokumentów umożliwiający użytkownikom dostęp do szerokich zasobów informacji o osobach, miejscach i organizacjach opisanych w dokumencie, Ushahidi  – narzędzie crowdsourcingu oraz NextDrop, który za pomocą wiadomości tekstowych informuje mieszkańców miasta w Indiach o dostępności wody.

Ustanowione w 2011 roku, za sprawą dotacji o wartości 4,2 milionów dolarów, Knight News Innovation Laboratory zostało stworzone jako wspólna inicjatywa Medill School of Journalism oraz McCormick School of Engineering and Applied Science przy Uniwersytecie Northwestern.  U źródeł współpracy leży fuzja dziennikarstwa i nauk informatycznych, ukierunkowana na poprawę cyfrowej infrastruktury, która mogłaby pomóc dziennikarstwu wejść w nowy etap.  

Knight Lab dołącza do grona programów ukierunkowanych na technicznie zorientowane dziennikarstwo, które wyrastają w Stanach Zjednoczonych jak grzyby po deszczu. Wśród nich można wymienić Studio 20 na Uniwersytecie w Nowym Jorku,  program magisterski łączący dziennikarstwo i nauki komputerowe na Uniwersytecie Columbia, czy program dla dziennikarzy/developerów w ramach Medill (szkoła dziennikarska w ramach Uniwersytetu Northwestern). Unikalną cechą Knight Lab jest jego ścisła współpraca z grupami medialnymi regionu Chicago, takimi jak The Tribune Company, Chicago Public Media, The Daily Herald, Chicago Community News Trust oraz Chicago News Cooperative. Celem współpracy jest poprawa jakości informacji dostępnych dla odbiorców, którym służą wymienione media.

W 2011 roku, CUNY Graduate School of Journalism (szkoła dziennikarska uniwersytetu miejskiego w Nowym Jorku) otrzymała grant w wysokości 6 milionów dolarów w celu utworzenia Tow-Knight Center for Entrepreneurial Journalism (Centrum Przedsiębiorczego Dziennikarstwa Tow – Knight) oraz pierwszego programu studiów magisterskich w dziedzinie przedsiębiorczego dziennikarstwa. Centrum chlubi się trójelementowym planem, którego celem jest zapewnienie zrównoważonej przyszłości wysokiej klasy dziennikarstwa. Plan ten opiera się na edukacji studentów i profesjonalnych dziennikarzy w zakresie innowacyjności, ekonomii i zarządzania w biznesie, stworzeniu zaplecza do badań prowadzonych w tych obszarach oraz rozwojowi nowych przedsięwzięć dziennikarskich. Nowy program magisterski oferowany przez CUNY będzie się składał z kursów takich jak: nowe modele biznesowe w dziennikarstwie, otoczenie technologiczne, praktyka w nowych mediach, inkubacja nowej firmy czy podstawy biznesu. Oprócz tego odbywać będą się spotkania pod hasłem przedsiębiorczości i wizualnych form narracyjnych.

Przykładem współpracy na dużą skalę jest partnerstwo szkoły dziennikarskiej Uniwersytetu Columbia oraz szkoły inżynierii Uniwersytetu Stanforda, zawarte w celu stworzenia Instytutu Innowacji w Mediach, mającego powstać do czerwca 2014 roku. Zadaniem Instytutu ma być zmniejszenie luki pomiędzy dziennikarstwem i technologią oraz zachęcanie do zwiększania powiązań między tymi dyscyplinami. Zamiast funkcjonowania jako tradycyjna szkoła czy jednostka edukacyjna, Instytut ma położyć nacisk na tworzenie produktów i projektów  – podobnie jak to jest w przypadku ukierunkowanych na media inwestorów dostarczających kapitał. Doradcy Instytutu, podobnie jak studenci i kadra, będą mieszanką doświadczeń dziennikarskich, technologicznych i biznesowych.

Kolejna część wyników badań przeprowadzonych przez zespół EJO, dotyczących Europy, opublikowana zostanie wkrótce.