Czy dziennikarze pochodzenia rosyjskiego mogą przyczyniać się do zwiększenia poziomu integracji społecznej w krajach byłego ZSRR, takich jak Estonia? Czy raczej są oni tylko reprezentantami swojej grupy etnicznej, a nawet zagrożeniem dla jedności poszczególnych krajów?

Społeczna integracja to od początku lat 90. jeden z kluczowych problemów dla małych krajów bałtyckich, szczególnie zaś Łotwy i Estonii. W obu tych państwach ponad 25% populacji to osoby rosyjskojęzyczne, co związane jest z efektami polityki Związku Radzieckiego po drugiej wojnie światowej. Ubiegłoroczne wydarzenia na Krymie oraz trwający konflikt militarny na Wschodniej Ukrainie także pokazują wagę zagadnienia rosyjskojęzycznych mniejszości na obszarze posowieckim. W obu tych przypadkach widoczna była także istotna rola mediów rosyjskojęzycznych, zwykle wspierających stanowisko władz Federacji Rosyjskiej.

Problem społecznej integracji w państwach bałtyckich był do tej pory dyskutowany z wielu różnych perspektyw. Bez wątpienia, kształt narodowych systemów medialnych i rola mediów rosyjskojęzycznych (zarówno tych pochodzących z krajów bałtyckich, jak i tych działających z terenu Rosji) może być również elementem dyskusji w tym zakresie.

Opublikowany niedawno artykuł, którego autorkami są Epp Lauk i Marii Jufereva z Universytetu w Jyväskylä (Finlandia) dostarcza bardzo ciekawego materiału badawczego oraz interpretacji dotyczących bieżącej sytuacji rosyjskojęzycznych dziennikarzy oraz użytkowników mediów w Estonii. Badaczki zauważają, że w zasadzie od początku lat 90. dwie najważniejsze grupy językowe w tym kraju żyją w odrębnych przestrzeniach komunikacyjnych. Co więcej, jak zauważają Lauk i Jufereva, „media estońskojęzyczne i media rosyjskojęzyczne tworzą dwa różne i oddzielone od siebie pola semantyczne i przestrzenie informacyjne”.

Obecnie wciąż około 16% populacji rosyjskojęzycznej deklaruje, że nie rozumie ani słowa w języku estońskim. Dodatkowo, dla znaczącej części tej populacji media nadające z terenu Rosji to główne źródła informacji, bardziej wiarygodne od źródeł estońskich. W konsekwencji, obie części społeczeństwa estońskiego żyją „obok siebie, używając różnych kanałów przekazu informacji i mając niewiele wspólnego ze sobą”.

Taka sytuacja, w połączeniu z faktem braku obywatelstwa estońskiego w odniesieniu do sporej części osób rosyjskojęzycznych, bez wątpienia stanowi poważną przeszkodę dla pogłębiania integracji społecznej w Estonii. Autorki artykułu zauważają, że “integracja taka może być udana tylko przy założeniu istnienia nieskrępowanej komunikacji pomiędzy grupą większościową i mniejszościową oraz w sytuacji, gdy wszystkie jednostki oraz grupy społeczne mają równy dostęp do uczestnictwa w sferze publicznej”.

Kluczowa rola dziennikarzy w całym procesie społecznej integracji wydaje się być oczywistością. Pojawia się w tym kontekście pytanie, czy rosyjskojęzyczni dziennikarze estońscy mogą odgrywać istotną rolę w całym tym procesie. I czy są oni faktycznie zainteresowani pełnieniem roli mediatorów w procesie zbliżania obu grup społecznych?

W celu udzielenia odpowiedzi na tak zadane pytania Lauk i Jufereva przeanalizowały bieżącą rolę mediów rosyjskojęzycznej mniejszości w Estonii. W ich opinii rosyjskojęzyczni dziennikarze mogą zbliżać do siebie obie grupy etniczne na dwa sposoby:

1. zwiększając dostępność informacji w języku rosyjskim, dotyczących sytuacji i bieżących wydarzeń w Estonii, tak by osoby estońskojęzyczne i rosyjskojęzyczne otrzymywały podobną ilość informacji,
2. wyrażając opinie i oczekiwania rosyjskojęzycznej mniejszości.

Kolejnym krokiem badania była ankieta, skierowana do około stu rosyjskojęzycznych dziennikarzy estońskich. Pytano w niej o ich status zawodowy oraz własne opinie na temat ich roli w procesie integracji społecznej. Dodatkowo, przeprowadzono 11 wywiadów pogłębionych, z dziennikarzami o różnym doświadczeniu zawodowym i z różnych grup wiekowych.

Badanie pokazało, że poziom zawodowej identyfikacji oraz zaangażowania jest relatywnie niski wśród dziennikarzy rosyjskojęzycznych, w głównej mierze z powodów ekonomicznych. Zarabiają oni zwykle mniej niż w mediach estońskojęzycznych (84% z nich zarabia mniej niż 1200 euro). W konsekwencji, 77% z nich pracuje w więcej niż jednym miejscu (a prawie 25% ma czterech lub więcej pracodawców).

Dodatkowo, dziennikarze rosyjskojęzyczni rzadko współpracują z estońskim kolegami. 83% z nich nie jest członkami Estońskiego Związku Dziennikarzy, a blisko 30% nie zna zapisów estońskiego Dziennikarskiego Kodeksu Etyki. Istotną rolę odgrywają tu bariery językowe, gdyż prawie 20% badanych dziennikarzy nie mówi po estońsku (lub jest to tylko bierna znajomość języka).

W drugiej części ankiety pytano o opinie dziennikarzy rosyjskich w kwestii ich roli w procesie społecznej integracji. Większość z nich widzi siebie w roli mediatorów pomiędzy społecznością estońską i rosyjską. Ponad 80% traktuje „dyskutowanie i wyjaśnianie problemów społeczeństwa estońskiego” (94%), „podawanie informacji na temat kultury i historii Estonii” (84%) oraz „pomaganie populacji rosyjskojęzycznej w czuciu się częścią społeczeństwa estońskiego” (83%) jako istotną część swojej pracy. Dla porównania, tylko 77% badanych widzi siebie w roli „psów stróżujących”, kontrolujących poczynania władz.

Pomimo tego, dziennikarze rosyjskojęzyczni są raczej sceptyczni opisując potencjał estońskich mediów rosyjskojęzycznych jako reprezentantów interesów mniejszości. 88% z nich uważa, że ich działalność nie ma żadnego wpływu na decyzje polityczne podejmowane przez władze estońskie. Prawie 50% respondentów deklaruje, że media rosyjskojęzyczne nie promują społecznej integracji Estonii.

Wg autorek artykułu najważniejszymi zmiennymi kontekstowymi, wpływającymi na rozkład opinii na ten ostatni temat wśród dziennikarzy rosyjskojęzycznych, są: poziom znajomości języka estońskiego oraz wykształcenie. Badani, którzy bardzo dobrze znają język estoński oraz są po studiach wyższych w zakresie dziennikarstwa, są zwykle bardziej optymistycznie nastawieni do swojej roli w procesie społecznej integracji.

Wszystko wskazuje więc na to, że kluczem do zmiany w tym zakresie jest edukacja: językowa oraz zawodowa – dziennikarska.

Epp Lauk, Maria Jufereva, Minority Language Media and Journalists in the Context of Societal Integration in Estonia, “Media Studies / Medijske studije”, Vol. 6, issue 11, 2015, p. 51-66

Zdjęcie: Jaanus Silla / Flickr CC