Najnowsze badanie wskazuje, iż Bułgarzy są niezadowoleni z jakości dziennikarstwa i mediów w swoim kraju. Uważają, że w okresie po upadku komunizmu media prezentowały najwyższą jakość w początku lat 90.

Badanie zatytułowane „Stosunek społeczeństwa do mediów i dziennikarstwa” zostało przeprowadzone przez firmę G Consulting LTD w ramach projektu „System medialny i kultura dziennikarska w Bułgarii”. Projekt jest realizowany przez Uniwersytet św. Cyryla i Metodego w Wielkim Tyrnowie i finansowany przez Bułgarski Narodowy Fundusz Nauki.

Metody doboru próby były następujące: 1. Ogólnokrajowe reprezentatywne badanie dorosłej populacji (18+) poprzez wieloetapową próbę losową składającą się z 1002 przypadków; oraz 2. Intensywna próba 281 przypadków aktywnych konsumentów mediów wybranych poprzez kwoty kontrolne, skomponowana z profili 243 zarejestrowanych przypadków (określonych w punkcie 1). Całkowita skonsolidowana próba tej grupy docelowej wynosi 524 respondentów. Metodą rejestracji był bezpośredni wywiad częściowo ustrukturyzowany. Badanie przeprowadzono w okresie 19-31 maja oraz 31 maja-7 czerwca 2022 roku. Maksymalny błąd statystyczny dla badania reprezentatywnego w skali kraju wynosi ± 3,1%, a dla skonsolidowanej próby aktywnych konsumentów ± 4,3%. Część wyników badania została przedstawiona w artykule pt. „BNT spoczywa na laurach”, opublikowanym w wydaniu dziennika Dnevnik z 4 lipca bieżącego roku.

Jednym z celów badania było określenie głównych typów konsumentów informacji w Bułgarii. Kryteria zastosowane w badaniu to: intensywność i szerokość zainteresowania wiadomościami i informacjami analitycznymi; stopień aktywnego poszukiwania i konsumpcji podobnych treści medialnych; oraz częstotliwość poszukiwania takich treści w połączeniu z wykorzystaniem różnych kanałów medialnych. Analiza zebranych informacji pozwoliła na wyodrębnienie trzech typów konsumentów:

Aktywni konsumenci – wykazują zainteresowanie wiadomościami politycznymi i gospodarczymi oraz regularnie korzystają z trzech lub więcej rodzajów mediów. Aktywnie poszukują wiadomości i angażują się poprzez komentowanie lub prowadzenie dyskusji w przestrzeni wirtualnej. 24% krajowej próby reprezentatywnej należy do tego typu.

Konsumenci umiarkowani (60%) – mają węższe i mniej intensywne zainteresowanie poszukiwaniem informacji. Ich głównym źródłem wiadomości jest telewizja. Znaczna część z nich korzysta z mediów internetowych i społecznościowych, aby być na bieżąco, choć nie są aktywni w dyskusjach na ważne tematy. Częściej są biernymi konsumentami informacji.

Pasywni konsumenci (16%) – mają niższe potrzeby informacyjne. Wiele osób tego typu świadomie unika wiadomości politycznych i ekonomicznych, interesują ich głównie kwestie społeczne i regionalne. Jeśli w ogóle korzystają z mediów społecznościowych, to głównie tylko w celu zaspokojenia swoich potrzeb społecznych.

Porównanie zachowań medialnych aktywnych konsumentów i całej próby pozwala na bardziej kontrastowe i realistyczne spojrzenie na stosunek społeczeństwa do dziennikarstwa i mediów.

Dynamika konsumpcji mediów w latach transformacji

Ankietę przeprowadzono wśród osób w wieku 50 i więcej lat, które w ciągu ostatnich 30 lat zgromadziły znaczące doświadczenie medialne i były proszone o wskazanie głównych źródeł informacji w poszczególnych podokresach. Dane ilustrują wzrost znaczenia mediów społecznościowych i internetowych po 2011 roku, osłabienie pozycji telewizji (także w grupie 30-40-latków) oraz gwałtowny spadek znaczenia radia i wydań drukowanych w ostatniej dekadzie (ponoszących największe straty z powodu digitalizacji przestrzeni informacyjnej).

Respondentów zapytano również: „W których latach po 1990 roku bułgarskie media oferowały najwyższą jakość dziennikarstwa?”. Prawie 43% respondentów nie potrafiło odpowiedzieć na to pytanie, a odpowiedzi pozostałych 58% rozłożyły się następująco:

– 1990-1995 – 17%

– 1996-2000 – 11%

– 2001-2005 – 11%

– 2006-2010 – 8%

– 2011-2015 – 3%

– po 2015 roku – 8%

Najbardziej zdecydowany i znaczący wzrost był widoczny w pierwszych pięciu latach transformacji, kiedy bułgarskie media otrząsały się z cenzury, pojawiało się wolne dziennikarstwo, a rynek medialny nie narzucił jeszcze własnego zestawu ograniczeń wolności mediów. Badanie wykazało, że gwałtowny spadek rozpoczął się po 2006 roku. Był to mniej więcej czas, kiedy wolne media zaczęły ulegać wpływom oligarchicznych ośrodków władzy i rządzących. Tak zwana czwarta władza została ponownie podporządkowana innym aktorom. Dopiero w 2016 roku nastąpił kolejny, pozytywny zwrot, co mogło wynikać z faktu, że część niezależnego dziennikarstwa zachowała wolność migrując do mediów internetowych i społecznościowych.

Choć obywatele są generalnie rozczarowani i krytyczni wobec „czwartej władzy”, co widać w części badań, sami nie są skłonni do osobistego angażowania się we wspieranie niezależnych mediów i jakościowego dziennikarstwa.

Kto powinien wspierać nadawców publicznych i jakość dziennikarstwa?

Chociaż „nadawanie publiczne” jako pojęcie jest postrzegane w społeczeństwie bułgarskim bardziej pozytywnie niż „media prywatne”, widać niewielką gotowość do płacenia podatku lub opłaty za telewizję i radio, w celu zapewnienia niezależności finansowej i autonomii dwóch publicznych organizacji medialnych w kraju – telewizji BNT i radia BNR. Zdecydowanie większe poparcie ma koncepcja „Surowszych ograniczeń prawnych dla dużych grup medialnych w zakresie ich udziału w rynku medialnym”. Obie badane grupy docelowe hołdują poglądowi, że należy wspierać dziennikarstwo wysokiej jakości, ale nie ma zgody co do tego, jak powinno się to odbywać i przez kogo. Rozkład odpowiedzi ilustruje Wykres 1.

Wykres 1: Kto powinien finansować media publiczne i jakościowe dziennikarstwo?

Temat ten nie jest oczywiście szeroko dyskutowany, a to, co znaleźliśmy, to raczej brak opinii w tej sprawie.

A jaka jest rola mediów i mediów społecznościowych w komunikacji politycznej?

Telewizja podstawowa w wyborach, a nowe media w mobilizowaniu protestów

Tylko 17% respondentów stwierdziło, że jest doskonale poinformowanych o aktualnej sytuacji politycznej w kraju. W grupie aktywnych konsumentów ten odsetek jest znacznie wyższy – 37%. W czasie kampanii wyborczych głównym medium wykorzystywanym do bycia poinformowanym jest telewizja, co ilustruje Wykres 2.

Wykres 2: Główne źródła informacji w czasie kampanii wyborczych.

Respondenci zostali również zapytani, czy „Wiadomości, wideo lub wezwania do działania przez które media mogłyby zmotywować Cię do wzięcia udziału w proteście?”. 52% obywateli odpowiedziało, że nie są zainteresowani tego typu informacjami i odpowiednio aktywnością obywatelską. Wśród aktywnych konsumentów proporcja ta wynosi 36%.

Można zauważyć, że telewizja i inne tradycyjne media zachowują swoją dominację w kampaniach wyborczych (wewnętrzny proces prosystemowy), ale jeśli chodzi o protesty (działania, które często są antysystemowe), nowsze media biorą górę, co czyni je bardziej odpowiednim narzędziem dla antysystemowych ruchów społecznych i partii. Ilustruje to Wykres 3.

Wykres 3: Co może Panią / Pana zmotywować do udziału w proteście obywatelskim?

Kim powinien być dziennikarz?

W obu przypadkach oczekiwania wobec dobrego dziennikarza pozostają niezmienne – ma to być neutralny/obiektywny, krytyczny wobec władzy, wnikliwy analityk. Pokazuje to Wykres 4.

Wykres 4: Co czyni dziennikarza dobrym dziennikarzem?

Można zauważyć, że aktywni konsumenci mają bardzo podobne oczekiwania jak szeroka publiczność, z wyjątkiem jednej kluczowej różnicy. Aktywni konsumenci uważają, że bycie wnikliwym analitykiem jest ważniejszą cechą u dziennikarza. Oznacza to, że od dziennikarza oczekuje się przedstawienia aktualnych informacji w sposób przemyślany, z uwzględnieniem kontekstu i trendów, a nie tylko ich nadawania.

Oryginalnie tekst opublikowany został w języku bułgarskim w dzienniku “Dnevnik” (26.10.2022) Най-качествена е била журналистиката през първите 5 години на прехода – Анализи – Дневник (dnevnik.bg)