Europa Środkowa i Wschodnia to obszar dynamicznych zmian politycznych, społecznych i gospodarczych, które nie pozostają bez wpływu na funkcjonowanie mediów. To właśnie zmianom wzorców zachowań oraz ról pełnionych przez dziennikarzy, a także kondycji oraz przyszłości dziennikarstwa poświęcone zostały warsztaty ROPE (Workshop on the changing patterns in journalistic roles and performances in Central and Eastern Europe), zorganizowane przez Węgierską Akademię Nauk przy pomocy finansowej Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego, które odbyły się 5 i 6 lutego 2016 roku w Budapeszcie.

Spotkanie umożliwiło wymianę wyników badań i obserwacji dotyczących sytuacji mediów i dziennikarzy w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Reprezentanci ośrodków akademickich z Węgier, Polski, Czech, Słowacji, Łotwy, Grecji i Serbii, mieli okazję zaprezentować swoje spostrzeżenia i badania dotyczące różnych wymiarów pracy dziennikarskiej. Głównymi obszarami zainteresowania były role pełnione przez dziennikarzy w społeczeństwie, relacje mediów ze światem polityki, aspekty etyczne zawodu dziennikarskiego oraz wpływ rozwoju nowych technologii na pracę w redakcjach.

Celem spotkania była identyfikacja nowych kierunków teoretycznych i metodologicznych w studiach nad dziennikarstwem. Przedstawiano różnego rodzaju prace – od badań empirycznych, poprzez studium przypadku, po rozważania teoretyczne. W sesjach uczestniczyli badacze oraz kilku dziennikarzy. Dobrym pomysłem organizatorów okazało się postawienie akcentu na dyskusję po wystąpieniach. Po każdej prezentacji wybrana osoba przedstawiała recenzję, co było wstępem do dyskusji, w której uczestniczyli wszyscy zebrani badacze. Dzięki temu prezentowane były różne punkty widzenia i doświadczenia.

Tematy poruszane na warsztatach dotyczyły procesów zmian zachodzących w zawodzie dziennikarskim. Tamás Tófalvy przedstawił referat pt. “The Making of Digital Good and Evil: Technology, Cultural Values and Professional Boundary-work in 21st Century Journalism”, co skłoniło zebranych do dyskusji na temat technologicznego i kulturowego wymiaru zmian zachodzących w dziennikarstwie. Péter Bajomi-Lázár w wystąpieniu pt. “The social context of neutrally objective and of engaged journalism” przedstawił teoretyczne rozważania, przywołując klasyczne koncepcje dotyczące dziennikarstwa i prezentując elementy polemiczne. Podczas warsztatów pojawiał się co jakiś czas temat nadawców publicznych. Ainars Dimants w prezentacji pt. “Latvian PBS on the media policy crossroads to PSM” nakreślił kontekst ich funkcjonowania w warunkach łotewskich.

Badacze ze Słowacji w swoich wystąpieniach skupili się na dziennikarstwie śledczym i aferach korupcyjnych nagłaśnianych przez media. Andrej Školkay w prezentacji pt. ”Can a »Lone wolf« quasi-investigative journalist substitute low functionality of the law enforcing system?” przedstawił studium przypadku, które otworzyło rozważania nad rolą dziennikarzy śledczych i ich pracy. Alena Istokova zaprezentowała pracę pt. ”Collaboration between politicians and the media: an unethical/double role: the case of Vavrová and Kaliňák”, w której nakreśliła przykład nieetycznej współpracy na linii dziennikarz-polityk. Juraj Filin w wystąpieniu pt. “Crime and Punishment or Crime and Omission? Two public cases of a system corruption in Slovakia that were differently covered by media and treated by authorities” wskazał na różnice w nagłaśnianiu afer korupcyjnych, które miały miejsce na Słowacji w ostatnich latach. Podobnej tematyce poświęcona była praca pt. ”MO(N)K(E)Y(S) business: The Media and Controversial Armament by the Slovak Ministry of Defense”. Dagmar Kusa również skupiła się na nagłośnieniu medialnym jednej z większych słowackich afer. Wystąpienia wywołały dyskusję na temat roli dziennikarstwa śledczego, uwikłania politycznego dziennikarzy oraz czynników decydujących o skali nagłaśnia różnych wydarzeń przez media.

Podczas warsztatów przedstawiono też wyniki licznych badań empirycznych. Alice Tejkalová w prezentacji pt. „Less time for researching, more work to be done: working conditions of Czech journalists”, przedstawiła wyniki projektu badawczego dedykowanego kondycji i warunkom pracy czeskich dziennikarzy. Podczas wystąpienia pt. „Changing Structure and Content Photojournalism in the Age of Digital Media in Central Europe” Martina Topinková zaprezentowała uczestnikom spotkania wyniki projektu realizowanego przez czeskich badaczy, którzy przeprowadzili ankiety i wywiady z dziennikarzami specjalizującymi się w fotografii dziennikarskiej. Zuzana Veselkova wygłosiła referat pt. “Where Others Fear to Tread: Journalist’s Role in the Creation and Spreading of Negative Stereotypes about the Roma People” Jej prezentacja rozpoczęła dyskusję na temat roli mediów w procesie powielania oraz zwalczania stereotypów.

Podczas jednego z paneli Nikos Panagiotou, Agnieszka Stępińska oraz Nikolett Kormos kolejno prezentowali wstępne wyniki, jakie uzyskali w Grecji, Polsce i na Węgrzech, w ramach projektu „Journalistic Role Performance Around the Globe”, w którym biorą udział.

W konferencji udział wzięło czworo polskich badaczy. Wszyscy prezentowali wyniki badań empirycznych. Wspomniana już Agnieszka Stępińska z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, która była również członkinią komitetu naukowego wydarzenia, w swoim wystąpieniu pt. “Polish journalism: a profession in transition?”, przedstawiła zebranym wyniki badań empirycznych na temat polskich dziennikarzy oraz płynące z nich wnioski. Michał Głowacki, reprezentujący Uniwersytet Warszawski, poświęcił swoją prezentację pt. ”Inside the Polish media firms: Accountability and transparency in the newsrooms” przejrzystości i odpowiedzialności mediów, powołując się przy tym na wyniki projektu „Media Accountability and Transparency in Europe (MediaAct)”. Paulina Barczyszyn i Adam Michel z Uniwersytetu Wrocławskiego w wystąpieniu pt.” Professional standards and political involvement of Polish, Russian and Swedish journalists. Results from the project »Journalism in change«” skupili się na wybranych wynikach badań empirycznych dotyczących etycznych aspektów zawodu dziennikarskiego oraz na relacji dziennikarzy ze sferą polityki.

Warsztaty, których podstawą były prezentowane badania i dyskusje, stanowiły dobrą okazję do lepszego zrozumienia kondycji dziennikarstwa państw naszego regionu. Wszyscy badacze mieli możliwość zaprezentować wyniki swoich badań, ale też przybliżyć pozostałym kontekst i specyfikę sytuacji dziennikarzy w swoim kraju. Naukowcy z Polski, oprócz prezentacji wyników badań empirycznych, odpowiadali też na pytania o zmiany w polskich mediach publicznych. Badacze ze Słowacji, którzy skupili się na dziennikarstwie śledczym i nakreślili zebranym głośne sprawy związane z wykrytymi aferami korupcyjnymi, odpowiadali na pytania dotyczące roli dziennikarstwa śledczego w swoim kraju oraz relacji jakie łączą dziennikarzy i polityków. Prezentacja wyników badań na temat warunków pracy czeskich dziennikarzy skłoniła dyskutantów do wskazywania cech uniwersalnych i różnicujących analizowane populacje dziennikarskie w tym zakresie. Wiele uwagi poświęcono również temu, jakie relacje łączą świat polityki i dziennikarstwa w krajach regionu. Powyższe przykłady są jedynie niewielką reprezentacją tematów poruszanych podczas dwudniowych warsztatów. Pokazują jednak, jak dużą wartość mają spotkania medioznawców z różnych krajów, reprezentujących różne ośrodki badawcze w rozpowszechnianiu wiedzy na temat kultury dziennikarskiej.

Zdjęcie: Gabriella Szabó